22 dec Ochtendduik in het Zuiderbad

Ochtendduik

Het is één van de oudste zwembaden in Nederland. In 1897 ontworpen als als rijwielschool, in 1911 verbouwd tot zwembad. In 1999 grootscheeps gerenoveerd. Reden om de vaste zwemmers tussen zeven en negen te portretteren. “Beslaat jouw brilletje nou ook zo vaak?”

door Marie Louise Schipper

foto’s Leo Erken

Het recept is simpel. Men neme een fikse hoeveelheid leidingwater en voegt daar 0.5 milligram chloor per liter water aan toe. Dit is de samenstelling van het badwater van het Amsterdamse Zuiderbad. Voor sommige mensen aanlokkelijk genoeg om iedere dag in te duiken en dan ook nog op een tijdstip dat anderen zich nog een keer omdraaien. Al deze mensen delen een gewoonte: zij zwemmen met vaste regelmaat in het Zuiderbad. Sommigen zijn met elkaar bevriend geraakt. Anderen kennen elkaar alleen maar van voornaam of van gezicht. Door de badkleding vervallen sociale codes en ontstaan vriendschappen tussen mensen die elkaar in het dagelijks leven niet zo snel zouden treffen. Buiten het bad is alles weer anders. Opgedroogd en aangekleed zijn de zwemmers soms voor elkaar zelfs onherkenbaar.

Leidraad

Op het moment dat caissière Gladys Gemerts om zeven uur ‘s ochtends de luxaflex omhoog trekt van haar kantoortje, staan al een aantal mensen te wachten. Onder deze vaste zwemmers bevindt zich Gerrit de Jager die, voordat hij gaat zwemmen, al vijf kilometer heeft gerend. Over die afstand doet hij twintig minuten, hij is liefhebber van het lopen van marathons. Zijn spartaanse levenswijze gaat zelfs sommige vaste zwemmers te ver. Rob Schilders komt gewoon met de auto naar het zwembad. Hij stapt altijd als een van de eersten in het bad en geeft dan de watertemperatuur door aan de volgende. “Neem je trui maar mee hoor”, roept hij steevast. Schilders zwemt het kortst van allemaal, om kwart over zeven is hij al weer vertrokken.

Op dat moment is Els van de Poel halverwege haar programma. Haar handen glijden sierlijk door het water terwijl zij op haar rug door het water schiet. Ze heeft haar vaste plek aan de linkerkant van het bad die ze regelmatig zwaar moet bevechten met Frederique Wessel. Gekscherend wordt ze ook wel ‘mevrouw Baan’ genoemd. “Ik hang nou eenmaal erg aan deze baan”, vertelt ze. Twintig jaar geleden is ze begonnen met zwemmen, na het overlijden van haar man. “Ik kreeg last van allerlei vage klachten. Eén van de kinderen reageerde erg slecht op het overlijden en buiten de zorg voor het één kreeg ik ook nog de zorg voor het ander”. Het zwemmen werd een leidraad in haar leven. “Het werd zelfs zo sterk dat ik na een tijdje dacht: als ik blijf zwemmen, dan gaat het wel goed”.

Ook Max Mansfeld erkent het belang van lichaamsbeweging. Hij heeft diverse sporten beoefend waarvan zwemmen een constante factor in zijn leven is. Hij haalde in 1919 zijn A-diploma in het Zuiderbad in Amsterdam. Na een stop van drie jaar heeft hij onlangs de draad weer opgepakt. Hij heeft zelfs een nieuwe zwembroek gekocht. Mansfeld (89), specialist in het maken van ijs, heeft onlangs nog gesolliciteerd. In zijn brief schreef hij dat hij ruim zestig jaar ervaring heeft. Hij kan nog steeds duiken als de beste. Net als vioolspelen, al vindt Kees Hoving (77), voormalig violist van het Nederlands Kamerorkest, dat Mansfeld een goede amateur is. Hoving en Mansfeld hebben elkaar jaren geleden in het Zuiderbad leren kennen en werden vrienden voor het leven. Ze musiceren regelmatig samen. Kees Hoving werd op zijn 14de bakkersknecht maar ambieerde een carrière als violist. Op 28jarige leeftijd besloot hij naar het conservatorium te gaan. Na zijn pensionering ging hij te gaan zwemmen om zijn conditie te onderhouden. Een zwemdiploma heeft hij nooit gehaald. “Ik heb het mezelf aangeleerd”.

Goede tijden

Huub Scholten is acteur en heeft ook geen zwemdiploma. Hij leerde zwemmen in de tijd dat kinderen, als ze de zwemkunst eenmaal machtig waren, van de hoge duikplank werden gegooid. Hij wist daar aan te ontsnappen, maar heeft als gevolg daarvan nooit afgezwommen. Scholten komt op de rustige tijdstippen. “Ik ben een stille zwemmer, ik kom niet om te praten. In de tijd dat ik in de tv-serie Huisje Boompje Beestje speelde, herkenden hele groepen kinderen me. Huub, riepen ze dan, Huub! Mogen wij een handtekening? Dat vroegen ze zelfs als ik aan het zwemmen was. Op een gegeven moment heb ik een hele stapel kaarten met handtekening bij de kassa afgegeven. Toen ik in Goede Tijden, Slechte Tijden speelde, zwom ik echt op onmogelijke tijden. Ik probeer het zwemmen zoveel mogelijk in te passen in de opnameschema’s”.

Scholten is niet de enige beroemdheid die regelmatig in het Zuiderbad wordt gesignaleerd. Slager Lo Rodriques genoot grote faam door zijn eigengemaakte patés. Hij had zijn vaste baan aan de rechterkant van het bad, bij het touw. Daar viel niet aan te tornen. Hij zwom altijd van zeven tot half acht zonder te pauzeren. Een paar jaar geleden moest hij de slagerij aan de Vijzelstraat van de hand doen. Zijn zaak voldeed niet meer aan de eisen die door de Keuringsdienst van Waren werden gesteld. Het zwemmen zat in zijn systeem, hij was gewend om vroeg op te staan. Dus reed hij iedere dag van zijn woonplaats Naarden naar Amsterdam. “De mooiste tijd was toen ik de slagerij nog had”, zei hij soms weemoedig. Collega-zwemmer Els Keet van Dril was vaste klant. Op een dag deed ze haar bestelling, daaraan toevoegend: “Niet te veel hoor”. Kleine hoeveelheden pasten niet in Rodriques filosofie. Mopperend zei hij tegen de wachtenden in de overvolle slagerij: “U moet goed begrijpen dames en heren, deze dame kan het best hebben. Ik ken haar namelijk van onder tot boven”. Op de verbaasde blikken van de klanten reageerde hij gevat. “Ik ken mevrouw uit het zwembad”. Toen zijn zaak eenmaal was gesloten ‘had hij de muren van zijn woning kunnen behangen’ met de bedankjes van zijn clientèle. Rodriques is een paar maanden geleden overleden. Al een tijdje voelde hij zich ‘niet senang’.

“Ik mis Rodriques wel”, vertelt Han Michel, dagelijkse zwemmer in de snelle baan. “Wij waren zwembadvrienden. Een zwembadvriend ken je eigenlijk alleen bij de voornaam en kom je buiten het bad niet tegen. Als je op vakantie bent geweest, zeg je wel tegen elkaar ‘wat ben je bruin, waar ben je geweest’. Verder dan dat gaat het eigenlijk niet”. Han Michel zwemt in de snelle baan aan de rechterkant van het bad. Hij trekt zo’n veertig baantjes in een kwartiertje. “Ik ben altijd in baan één geweest. Wij zwemmen rondjes. Het gebeurt wel eens dat iemand dat ritme verstoord, dat is heel vervelend”. Dat probleem herkennnen snellebaanzwemmers Peter Geusebroek en Allard Schierenberg. Geusebroek: “Er zijn mensen die de etiquette niet kennen van de snelle baan”. Beiden zwemmen een half uur. Schierenberg: “Als ik een keertje niet ga zwemmen voel ik me een vreemdeling in mijn eigen huis. Ik pas op dat tijdstip niet in het gezin. Dan zit er een kind op mijn stoel”. Geusebroek: “Zwemmen past echt bij het stadsleven. Anderen staan op het moment dat ik zwem in de file. Het zwembad, mijn huis en mijn werk passen als een gouden driehoek in elkaar”. Geusebroek en Schierenberg leerden elkaar kennen op kostschool bij de Quakers in Eerde en hebben elkaar jaren geleden bij toeval weer ontmoet. Waar zij over een paar weken gaan zwemmen weten ze nog niet. Het wordt óf het de Mirandabad, óf het Marnixbad. Geusebroek: “Straks worden we verdreven uit dit paradijs”.

De rustige sfeer van het Zuiderbad wordt door velen als paradijselijk ervaren. Het bad heeft geen attracties die aantrekkelijk zijn voor kinderen. De rust wordt één keer per jaar verstoord en dat is als het groentijd is. Voor iedereen  duidelijk als er weer een aanzienlijke hoeveelheid geel, blauw of geelbruin beschilderde fietsen in het fietsenrek staan. Met afgrijzen worden ze bekeken, de studenten van diverse studentenverenigingen die steevast in september ontgroend worden. Soms liggen ze, overmand door slaap, met zijn twintigen op de trap te wachten op ouderejaars in driedelig pak die de orders komen uitdelen. Gedwee laten ze zich het water in schreeuwen door diegenen die het jaar daarvoor zelf slachtoffer waren. Als jaarlijks terugkerend ritueel moeten ze in het water de rand van het bad pakken en langzaam doorschuiven terwijl ze ‘zoef-zoef’ roepen. Op die manier gaan ze het hele bad rond. Vaste zwemmer Marianne Schelvis vroeg ooit aan een studente waarom ze dit toch in vredesnaam met zich liet doen. “Wij willen dit zelf”, antwoordde het meisje bedeesd. Waarop Schelvis verzuchtte: “Ze zouden het moeten verbieden”. Toen Schelvis onlangs in het huwelijk trad waren op de receptie zeven zwemmers aanwezig onder wie het echtpaar Hohnen-Seebregts. Zij kregen te horen dat ze de laatste tijd wel erg weinig gesignaleerd worden in het bad. De sociale controle wordt versterkt dankzij moderne ontwikkelingen als e-mail. Een paar keer niet zwemmen levert mooie mailtjes op. “Waar was jij vanochtend, toen iedereen er was, behalve jij?”

Buiten de groep vaste zwemmers zijn er de eendagszwemmers, die één vaste zwemdag in de week hebben. Eendagsvliegen zijn mensen die in de lente gaan zwemmen of op 2 januari als blijk van hun goede voornemen. Na een week of twee zijn die weer verdwenen. Zij worden absoluut niet serieus genomen, in tegenstelling tot de eendagszwemmers. Die hebben tenminste nog een béétje discipline. Woensdagzwemmer Bas Lubberhuizen bezoekt het Zuiderbad sinds een paar jaar. “Na een herniaoperatie besloot ik met een paar vrienden te gaan zwemmen. De vrienden zijn verdwenen, ik ben gebleven”. Geert van Tijn zwemt iedere dag na achten. Hij kent iedereen. Wijzend op een mooie jongedame: “Dat is ook een echte woensdagzwemmer”. Van Tijn heeft in het Zuiderbad nog zwemles gehad. Jaren geleden besloot hij te gaan zwemmen op aanraden van een leerling. “Ik stond toen nog voor de klas. Die jongen zei, vlak voor de les begon, ‘meneer, u bent nu al gestrest’. Het hielp hoor, ik was na een paar keer zwemmen al een stuk relaxter”. Nies Medema zwemt sinds een jaar of twee. Zij kan zich het moment dat van Tijn haar aansprak goed herinneren. Zijn openingszin was: “Beslaat jouw brilletje nou ook zo vaak?”

In the summer of 1999 writer Marie Louise Schipper and photographer Leo Erken of NL12 spent some weeks in the Amsterdam swimming pool ‘het Zuiderbad’. The pool is located in the centre of Amsterdam at the ‘Museumplein’ behind the ‘Rijksmuseum’.

The people in these pictures, taken under water, are early-morning swimmers. People who in everyday life probably never socialize. Maybe they won’t even recognize each other when they pass by in the street. They are a close community when they swim together between 7 and 8 am.

During the renovation of the pool the pictures were hanging on the scaffolding around the building. NL12 organised this exhibition with the support of the town-council ‘Amsterdam Oud Zuid’ and the Amsterdam Fund for the Arts.