10 dec Kinderlokkers

Het recept voor succes is simpel. Neem een zakje, geeft het een speels lettertype, een fel achtergrondkleurtje en zet er een grappig dier of personage op.

Ze helpen baby’s hun mondmotoriek te ontwikkelen. Geef gerust iedere dag een Bambix rijstwafel. Tussendoortjes oefenen een grote aantrekkingskracht uit op ouder en kind: met poppetjes, beestjes en andere toevoegingen. Kapitein Koek: mag elke dag! Maar van wie? En is de opmars van knijpzakjesfruit nog te stuiten?

Als je naar de buitenkant kijkt, is het recept voor succes simpel. Neem een krakend zakje, geeft het een speels lettertype, breng felle achtergrondkleuren aan en zet er een grappig dier of personage op dat bekend is van televisie. Zorg dat de inhoud koolhydraatrijk, zout en vet is, of juist zoet. Vermeld dat er aan de inhoud extra vitamines zijn toegevoegd (zoals Vitamine D en B) en dat je er dagelijks eentje mag. Kijk vervolgens in een grote supermarkt en ontdek dat er een gigantische markt is voor kindertussendoortjes. Jolig aangeprezen: it’s for kids! Een volwassene van gemiddelde lengte zal zijn oog er niet onmiddellijk op laten vallen. Een kleintje in een buggy wel. Daar, in de onderste regionen van het schap, op peuter-ooghoogte, bevinden zich de hedendaagse kinderlokkers. De figuurtjes op de verpakking strekken hun handen uit. Juichen. Knipogen. Staan mooi te wezen. Hun lokroep is duidelijk: neem mij!

Eten is tegenwoordig geen achteloze vanzelfsprekendheid meer. Als een baby van 4 maanden pap mag, vinden ouders een product als Bambix aan hun zijde. Met raad en daad staat de fabrikant hen bij: zelfs dag en nacht. Het bedrijf heeft ter begeleiding zelfs Professor Papjes, een tekenfilmmannetje op internet, in het leven geroepen: ‘Voor elke stap een pap.’ En na de eerste 8 maanden begint het pas goed. Dan grijpt de baby op de verpakking met een gezonde gretigheid naar de speciale Bambix mini-rijstwafel die precies in zijn knuistje past. Volgens Bambix is het leren eten van een rijstwafel een bijzondere ervaring: ‘Het helpt bij de ontwikkeling van de mondmotoriek. En een goede motoriek helpt je kindje straks goed te leren praten.’ En: ’tussendoortjes zijn  een belangrijk onderdeel van het dagmenu.’ Dit is de wereld waarin je zelf, als ouder, met veel verkleinwoorden wordt aangesproken.

Was het dertig jaar geleden nog een droge soepstengel, tegenwoordig is de rijstwafel waarschijnlijk baby’s eerste tussendoortje. Gaat een kind kruipen, dan komt Olvarit om de hoek kijken. Deze specialist op het gebied van babyvoeding heeft een knijpzakje met fruit ontwikkeld, vier in een pakket. ‘Hiermee kan je kindje op een nieuwe en spannende manier de lekkere smaken van puur fruit ontdekken. Bovendien staat één knijpzakje qua hoeveelheid gelijk aan één stuk fruit, de helft van de dagelijks aanbevolen hoeveelheid. Een zeer verantwoord en lekker tussendoortje voor kinderen van 12 maanden en ouder. Verkrijgbaar in twee smaken: appel & banaan en zomerfruit. De inhoud is zorgvuldig geteeld en geselecteerd in speciale ‘babyfruit’ boomgaarden.’ Wat is er mis met een echt appeltje? Die zou je immers ook kunnen fijnsnijden. En een echte banaan heeft van nature toch een geweldige verpakking. De inhoud smaakt naar appelmoes en bevat dezelfde hoeveelheid calorieën als een appel. Een voordeel is misschien dat je bij het eten geen vieze handen krijgt. Olvarit heeft niet het patent op knijpzakjes: ook in de biologische sferen van Zonnatura heeft dit fenomeen zijn intrede gedaan en op de snoepafdeling van de Hema.

Voor iedere leeftijdsgroep is momenteel een enorme reeks lekkernijen beschikbaar: van Danoontje zuivelproducten, Goodies biologische wortelchips tot het echte werk; zogenaamd gezond en verantwoord doorsneesnoep. Televisieprogramma’s vormen in de tussendoortjesverkoop een belangrijke schakel. Direct reclame maken voor kindersnoep is wettelijk verboden. Dus kijken kleuters naar de computeranimatiefilm Cars en zien ze de chocoladekoek in verpakking van deze levende auto’s in de supermarkt terug. Princess Biscuits van Disney is speciaal voor meisjes, op het pak staat Sneeuwwitje. Deze koekjes bevatten buiten de calorievermelding (129 per portie) ook een extra lokkertje: een spelletje.

Hoe bieden ouders en kinderen weerstand tegen de overdaad die volgens sommige reclames zo gezond lijkt te zijn?

Op twee zondagmiddagen in juni komt een klein, maar kritisch proefpanel op verzoek van de Volkskrant bijeen in het centrum van Amsterdam, acht kinderen van verschillende leeftijd en hun moeders. Wat hebben ze met elkaar gemeen? Ze houden als alle kinderen van lekker eten. Gebiologeerd kijken ze naar de repen, koekjes en toetjes die op tafel staan. Het merendeel kennen ze niet of krijgen ze niet. Student voedingstechnologie Danai de Groot (23) is ook aanwezig. Zij legt uit wat de meeste tussendoortjes bevatten. De ingrediëntenlijst op de achterzijde van de verpakkingen biedt veel informatie. Volgens De Groot moet een fabrikant als eerste de ingrediënten vermelden die er het meest in zitten: ‘Kwantitatieve ingrediëntendeclaraties noemen ze dat. Voor Kapitein Koek is dat fructose/glucosestroop: suiker dus.’ De Goodies wortelchips zou je volgens De Groot beter maïschips kunnen noemen: 68 procent maïs zit er in, tegen 12 procent wortelpoeder. Biologisch, dat wel. Chipsfabrikant Croky brengt K3 hartjes op de markt met paprikasmaak. Eén van de bestanddelen: siliciumdioxide, een grondstof voor ontzettend veel dingen, waaronder glas en zonnepanelen. ‘Het is niet giftig of zo. E551 wordt van zand gemaakt’, lacht De Groot. ‘Leg dat maar eens aan kinderen uit. Croky claimt trouwens 22 procent minder vet. Minder vet dan wat? Het aantal calorieën ligt zelfs iets hoger dan van Lays light chips.’  Doorslaggevend in de aankoop van tussendoortjes zullen de gezonde toevoegingen zijn: van vitamine B tot D en extra vezels. De Powerstick van Albert Heijn (een kwarktussendoortje in langwerpige verpakking dat je kunt leegzuigen) bevat volgens de verpakking een bron van calcium en vitamine D. Een grijze haai in feestkleding (met snorkel) lacht – om dat te bewijzen – al zijn tanden bloot. Snoepfabrikant Ferrero claimt geen bijzonderheden. Het mierzoete chocoladereepje Kinder (Bueno) is vooral in trek bij gymnasiasten, herinnert De Groot zich. Voor ouders die graag willen dat hun kinderen biologisch snoepen presenteert fabrikant Zonnatura de Kikkerserie: van fruitknijpzakjes, meergranenkoek, snoep en sapjes met op de verpakking de Kikker van tekenaar Max Velthuijs. Verpakt per portie. Verantwoord en biologisch, aldus het bedrijf.

Ondanks alle gezondheidsclaims zijn deze tussendoortjes gewoon vermomde zoetigheid. Misschien vormt ontbijtkoek een uitzondering. Die heeft de afgelopen jaren een gezond imago gekregen (weinig vet, veel vezels), mede dankzij dieetgoeroe Sonja Bakker. Maar koek blijft koek. Koekfabrikant Peijnenburg produceert Kapitein Koek – met een piraat op de verpakking. Een stuk ontbijtkoek gelardeerd met witte sterretjes dat navenant meer calorieën (75) bevat dan een plak gewone ontbijtkoek (68). Boordevol vezels en mag, volgens de verpakking, elke dag gegeten worden. Ter vergelijk: een snee brood bevat dezelfde hoeveelheid calorieën. Peijnenburg bezit het monopolie op het gebied van ontbijtkoek. Met de Complete Startkoek zeggen zij zelfs het hongergevoel tegen te gaan. En over het suikergehalte beweren ze dat de verhouding tussen complexe koolhydraten en suiker goed is. Maar mocht de klant willen minderen, dan is er nu ook koek met oligofructose: een nieuw soort suiker/vezel waardoor je minder aankomt. Volgens Peijnenburg is gezond opvoeden een kwestie van bewust omgaan met eten en beweging. Op hun website besteden ze er een hoofdstuk aan: ‘Er zijn heel wat mogelijkheden om uw kind gezond te laten eten en gezond te laten denken. Zorg ervoor dat uw kind niet te snel grijpt naar zoutjes, vette snacks of snoep omdat dat gemakkelijk is. Bewust omgaan met goede voeding heeft u zelf in de hand.’ Kun je een koekfabrikant kwalijk nemen dat hij zoveel mogelijk koek wil verkopen? Je vraagt je wel af waarom zij nog geen vezelrijke groentenkoek op de markt hebben gebracht.

Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek heeft 13 procent van de kinderen inmiddels overgewicht, 2 procent kampt met obesitas. Het aantal kinderen dat diabetes type 2 heeft (de diabetesvariant die vroeger alleen bij ouderen voorkwam), neemt rap toe. De overheid legt de verantwoordelijkheid voor overgewicht bij de burgers zelf, en dat van hun kinderen bij de ouders. En dat doen de fabrikanten dus ook.

‘Kun je dit ook een keer kopen’, vraagt Lexie Boon (5) op het eind van de middag aan haar moeder. Het beestje op de verpakking van Danoontje Tussendoortje lacht stralend. ‘Nee’, antwoordt moeder Anna gedecideerd. ‘Je hebt je vanmiddag te buiten mogen gaan en dat is het dan.’

Renée Bolwijn

10 jaar

Zit op de openbare basisschool De Burght in Amsterdam

Houdt van Wasa Sandwich cream cheese & chives: ‘Die zijn gewoon lekker.’ ’s Winters neemt ze graag thee mee naar school, ’s zomers appelsap.

Trakteerde op haar verjaardag op cakejes of brownies, dat kan ze zich niet goed meer herinneren. Wil best wel eens snoepen, maar geeft liever aan andere dingen de voorkeur. Vindt groenten niet jippie, maar gewoon oké. Ze houdt wel van bleekselderij met kaassaus. Of broccolitaart – en die kan ze inmiddels zelf bakken. Koken vindt ze leuk, ze zou er best meer over willen leren. Er is wel eens iemand op school geweest die daar uitleg over gaf. Renée voetbalt.

Dana Snoep

10 jaar

Zit op de de openbare basisschool De Burght in Amsterdam

Heeft haar achternaam mee, zegt ze. Houdt wel van snoepen. Proeft kritisch van alle tussendoortjes. Vindt de Goodies Wortelchips tegenvallen: ‘Je verwacht van een chippie dat ie een beetje zout is, dat is wat het juist lekker maakt. Deze heeft geen zout.’ De K3 hartjeschips vallen haar mee, al zou ze die nooit kopen. ‘Ze smaken eigenlijk een beetje als Wokkels.’ Bij het avondeten heeft volkorenpasta heeft niet echt haar voorkeur. Toen haar moeder die bij wijze van proef introduceerde, zei ze meteen: ‘Wat is dit? Dit is andere dan die wij anders hebben.’ Trakteerde op haar verjaardag op pepermuntjes in een bijzonder doosje. De juffen kregen meloen. Dana voetbalt.

Ole van Stam

11 jaar

Zit op de openbare basisschool de Gouwzee in Monnickendam

Houdt van appeltaart en brownies bakken. Vindt Kapitein Koek kinderachtig. Ruilt op school wel de tussendoortjes, niet de boterhammen. Is gek op appels, heeft ooit voor zijn verjaardag een zak appels gekregen. Mag bij het boodschappen doen het koekje bij de thee uitkiezen, voor ’s avonds. Maakt er een sport van om tijdens Sint-Maarten de anderen voor te zijn. Heeft op zijn verjaardag getrakteerd op zakjes chips (naturel en paprika). Zijn school doet op woensdag aan gruitdag: dan mogen de kinderen alleen fruit mee als tussendoortje. Ole zwemt graag.

Just van Stam

14 jaar

Zit op het 4de Gymnasium in Amsterdam

De Kinderchocolade is in zijn klas favoriet. Maakt niet uit dat het Kinder heet, dat heeft niets met kinderen te maken. Trakteerde op zijn verjaardag op Swirl-ijsjes. Vlakbij zijn school zit een supermarkt, daar moet je je tas achterlaten bij de toonbank en mag je niet allemaal tegelijk naar binnen. Drie jongens en een meisje uit zijn klas hebben last van overgewicht. Hij houdt van spinazie, witte vis, pizza, maar ook van patat. Alleen: dat krijgt hij bijna nooit. Just zit op hockey.

Lauricia van der Zee

5 jaar

Zit op de WSV in Amsterdam. Deze school verzoekt de ouders om tijdens verjaardag verantwoord te trakteren, bijvoorbeeld op fruit. Trakteerde op haar verjaardag op mini-tompoucen met piratenafbeelding van de Hema. Heeft wel eens lekkers in mama’s boodschappenwagentje gestopt: zure matjes bijvoorbeeld. Drinkt graag water. Houdt ook van brood met kaas, worstjes of een ei. Lauricia zit op hockeyles.

Juliëtte Talan

13 jaar

Zit op het Spinoza lyceum in Amsterdam

Hield als kind niet echt van melkproducten, daarom kocht haar moeder toen wel eens Danoontjes. Drinkt graag water of Ice Tea, geen cola. Houdt niet van chips, wel van kleine stroopwafels. Sms’te onlangs haar moeder of ze de laatste doughnut mocht. Is een liefhebber van rauwe groenten. Eet liever geen boontjes, wel bloemkool. Juliëtte houdt van skiën.

Soete Boon

8 jaar

Zit op de Weidevogel in Ransdorp. Een speciaal snoepbeleid kent de school niet, wel wordt de ouders verzocht om verantwoord te trakteren. Op haar verjaardag deelde ze tomaat-mozarella-olijfspiesjes uit. Is gek op paprikachips. Houdt erg van versgebakken pizza, met de nadruk op vers. Mag dagelijks één snoepje. Ze fietst iedere dag 7 kilometer naar school.

Lexie Boon

5 jaar

Zit op de Weidevogel in Ransdorp

Zou wel wat vaker Danoontjes willen eten en vond de fruitreepjes van Nestlé (banaan- appel) best lekker.  Is gek op frites. Heeft op haar verjaardag getrakteerd op pakjes rozijntjes met een spekje erop. Mag dagelijks één snoepje. Lexie zit op zwemles.

Het ultieme tussendoortje

De Danone Groupe is één van ’s werelds grootste fabrikanten in kindervoeding, waar ook het Nederlandse Nutricia onderdeel van is. Het bedrijf richt zich naar eigen zeggen voor honderd procent op gezonde voeding en het verbeteren van voedingsgewoonten. Het is hun missie gezondheid te brengen via voeding. Danone produceert zuivelproducten, water, kindervoeding en klinische voeding. De zuiveldivisie, de grootste divisie van het bedrijf, boekte in het eerste kwartaal van 2011 een omzet van 2,85 miljard euro. De Danoontjes zijn zuivelproducten die speciaal voor kinderen in het leven zijn geroepen. Het Danoontje Tussendoortje is volgens het bedrijf een verwennerijtje en zit trouwens ook in knijpzakjes. Volgens woordvoerder Wieteke van Hunnik heeft het bedrijf in de productontwikkeling geprobeerd een balans te vinden tussen wat kinderen leuk vinden (vormgeving, kleur, ontwerp) en wat de moeder belangrijk vindt (productinformatie en voedingswaarden). Het ontwerp met de dino werd het best gewaardeerd. Danone draagt als filosofie een aantal normen en waarden uit: humanisme, openheid, betrokkenheid en enthousiasme. Het bedrijf is sponsor van sportevenementen voor kinderen. Dat steeds meer kinderen lijden aan overgewicht ziet het bedrijf als een groot – maatschappelijk – probleem. Maar kinderen worden volgens Van Hunnik niet zwaar van zo nu en dan een tussendoortje, bovendien heeft het Tussendoortje van Danone in 2009 een suiker- en vetverlaging ondergaan en voorziet het voor een deel in de dagelijkse vitamine D- en calciumbehoefte. Van Hunnik vindt het een gezonder en verantwoorder alternatief dan koek of snoep. Het Tussendoortje wordt ook in het Happy Meal van McDonalds gestopt. Voor Nederlandse (voedings-)wetenschappers is Danone ook belangrijk: het kent een onderzoekscentrum in Wageningen dat zich toelegt op productconcepten in kindervoeding. Er werken tweehonderd wetenschappers en technici.

Prijslijst

Bambix rijstwafels (0,61 cent)

Croky K3 hartjes chips (1,19)

De Goodies wortelchips (2,19)

Zonnatura’s Kikker Vliegers: meergranenkoekjes, apart verpakt (2,19)

Chocoladereep Kinder (1,69)

AH Powerstick een kwarktussendoortje, in een verpakking van zes stuks (1,45)

Cars koek(1,64).

Princess Biscuits van Disney (1, 69)

Kapitein Koek in verpakking van acht stuks (1,18)

Olvarit knijpzakjes fruit (3,29)

Danoontje Tussendoortje, in verpakking van vier stuks (2,39)

Door Marie Louise Schipper Foto’s Leo Erken Eerder gepubliceerd in de Volkskrant.