19 mei Afvaltrends van toen en nu

Het was een vraag die veel stof deed opwaaien. Zijn Nederlanders gevoelig voor voedingshypes? Volgens de publicatie van een onderzoek dat de NVVL (een netwerkorganisatie voor voedingsdeskundigen) op 15 mei publiceerde niet. Maar hoe zit dat nu eigenlijk met hypes en trends? Waar komen ze vandaan? Hoe lang bestaan ze al. Op die vragen heb ik het antwoord gezocht.

Het Voedingscentrum zette begin mei de 5 veelgestelde vragen over afvallen op een rijtje. Hoon viel hen ten deel, net als voor de makers van deze reclame van het bedrijf Protein World. Zij brengen pillen en poeders op de markt die je helpen om gezonder, slanker, fitter en sterker te worden. Toen op 21 april 2015 de billboards in de Londense metro werden opgehangen, kreeg het bedrijf een derde feministische golf over zich heen. Als het om vermageren gaat, worden vaak vrouwen aangesproken. Dat was vroeger ook zo. Aan de hand van een aantal afbeeldingen nemen we een duik in de geschiedenis van de dieet- en voedseltrends. Hoe je makkelijk, eenvoudig, zonder een centje pijn en zonder honger kunt afvallen.

1. De slankemeisjestrend
Graag neem ik u even mee en doen we een stapje terug in de tijd. Honderd jaar geleden ging je als dame geheel gekleed naar het strand. Dana Gibson was tekenaar en had drie muzes in zijn nabijheid, onder wie zijn eigen vrouw. Naar hun evenbeeld creëerde hij de Gibson Girl, een, zoals u kunt zien, slanke schoonheid met een prachtige bos krullen. Het Gibson meisje ontketende een trend die duurde van 1890 tot 1915. Zij bestond echt: een New Yorks upper class-dametje dat je fietsend door Central Park kon aanschouwen.

2. De hulpstukkentrend
Vrouwen wilden vermageren en zochten naar middelen om die wens te vervullen. De relatie tussen voeding en gewicht was nog niet echt gelegd: instrumentmakers en pillendraaiers zagen er wel brood in.

3. De calorieëntrend
Voedingsonderzoek werd al wel gedaan: de Amerikaan Wilbur Olin Atwater (1844-1907) was scheikundige en gepromoveerd op maïs. De werking van het metabolisme van zoogdieren had zijn bijzondere aandacht. Hij wist de Amerikaanse overheid te overreden meer onderzoek te doen naar voeding. In 1899 had hij 4.000 voedselanalyses gepubliceerd, tegenwoordig wordt die informatie nog steeds gebruikt door de dieetindustrie. Omdat hij ook in Europa onderzoek deed, was hij in staat een vergelijking te maken. Hij vreesde dat de mensheid in het algemeen te veel consumeerde, vooral zoetigheid en vet én dat men te weinig bewoog. Hij benoemde als een van de eersten de calorie.

4. Kindervoedingtrend
Medici, scheikundigen en andere witte jassen brengen producten op de markt. De kindersterfte was begin vorige eeuw enorm. Nutricia was er eigenlijk verantwoordelijk voor het dat vrouwen liever geen borstvoeding meer gaven, het zou wel eens onhygiënisch kunnen zijn. Reclame maken voor baby- en peutervoeding is tegenwoordig aan banden gelegd, de overheid pleit ervoor dat moeders zo lang mogelijk borstvoeding geven.

5. Sportschooltrend
Hij werd in 1867 geboren in Koningsbergen in Pruisen als Friedrich Wilhelm Müller. Als kind ging hij met zijn vader naar Italië en raakte geïnteresseerd in de klassieke beelden van gladiatoren. Naar die modellen probeerde hij zijn lichaam te vormen en trainde net zo lang tot hij er exact hetzelfde uitzag. Hij ging zichzelf Eugen Sandow noemen, toerde door Europa en Amerika, trouwde met Blanche Brooks en kreeg twee dochters. Maar altijd waren er vrouwen die hem graag wilden betasten. Die hij liet betalen – tot misnoegen van zijn echtgenote. Sandow woonde ook geruime tijd samen met een man, dus in meerdere opzichten was hij zijn tijd ver vooruit. Hij was namelijk ook de grondlegger van de sportschool. Bij hem kon je gezonde sapjes drinken en salades eten. Vooral in Auckland, Nieuw-Zeeland, oogstte hij in 1902 veel succes met dat concept.

In de tussentijd schreef hij boeken over trainen en diëten, zoals het befaamde Strength and How to Obtain it (uit 1897), vond de dumbbell (trainingsgewichten) uit en organiseerde de eerste bodybuildingwedstrijd zoals we die nu nog steeds kennen. Ook bracht hij Sandow’s Health & Strength Cocoa op de markt, zijn versie van supervoeding.

6. Hulpstukkentrend
Als het niet lukte om net zo’n ideaal figuur te krijgen als Eugen Sandow, waren er korsetten van rubber. En eigenlijk zijn die er nog steeds, kijk maar naar de producten van korsettenfabrikanten vandaag de dag.

7. Slanke lijn wordt trending in jaren twintig
Afbeeldingen van afvalmiddelen zijn nog niet te zien in Nederland. Wanneer komt het begrip ‘de slanke lijn’ voor het eerst voor. Ik ontdekte het in de liedjes. De Jantjes zongen Omdat ik zooveel van je houd, Kees Pruijs zong het inTante Griet wat word je mager: aan de slanke lijn doen. Over ongevraagd advies als je wat dikker bent, zong Sophie Tucker heel mooi: Ik wil niet dun zijn, ik wil geen ongevraagd advies, ik wil geen ananas eten.

8. Tussendoortjestrend
‘Verantwoord en gezond, geen ­reden tot ongerustheid’, stond in zwierige letters geschreven. ‘Het helpt de baby er spoediger doorheen.’ Veel kinderen stierven in de jaren twintig door gebrek aan ­hygiëne en aan goede voeding. Liga’s geruststellende boodschap was bezorgde ouders tot steun. Directeur Theo Neutelings wist dat. Door de biscuitjes apart te verpakken liet hij de concurrentie ver achter zich.Die koek was bovendien multifunctioneel. Liga ging in de fles, in de pap, maar kon ook tussendoor worden gegeten. Ideaal om een krijsend kind te bedaren, als prakje met banaan en ­sinaasappelsap. In de jaren vijftig en zestig had het bedrijf de markt voor ‘verantwoord’ kinderbiscuit grotendeels in handen. Het hoogtepunt werd in 1970 bereikt: 64 miljoen doosjes werden toen in binnen- en buitenland afgezet.

9. De afvalthee-trend
Wat je van ver haalt is lekker. Deze advertentie was gericht op de Spaanse markt. En wie was A. Narodetzki? Dat was de Parijse apotheker en jurist André Narod Narodetzki, de auteur van het standaardwerk ‘La médecine végétale‘. Deze Mexicaanse afslankthee was – volgens Narodetzki – een ontdekking van de mysterieuze dr. Jawas. Slimme gast, die Narodetzki. Zijn klanten waren vooral vrouwen uit de middenklasse die dolgraag slanker wilden zijn om te voldoen aan het heersende schoonheidsideaal. Mysteries en afvallen waren toen ook al onverbrekelijk met elkaar verbonden.

10. De afvalboekentrend
Dit is Celesta Geyer (1901-1982), ook wel bekend onder de naam Dolly Dimples, of Jolly Dolly Geyer. Zij was een Amerikaanse beroemdheid door haar optreden als circusvrouw onder het motto: als ze me toch uitlachen, kunnen ze er net zo goed voor betalen. Op affiches stond: de mooiste dikke vrouw ter wereld.

Wat was de oorzaak van haar overgewicht? Al in haar jeugd kwam ze gestaag aan. Zes keer per dag werd er bij de Geyers iets genuttigd, maar alleen Celesta werd dik, de anderen niet. Toen haar man tijdens de crisisjaren zijn baan verloor, besloten ze een circuswagen te kopen en haar gewicht te gelde te maken. Na een zware hartaanval op haar vijftigste besloot ze het roer om te gooien.
In een jaar viel ze af, van 200 kilo naar 57 kilo, op een strikt 800-kalorieën-dieet. Haar boek Diet or Die werd in 1968 gepubliceerd en was een groot succes. Daarmee was Celesta Geyer de voorloper van Sonja Bakker en Michel Montignac en al die andere auteurs die goed hebben verdiend aan hun eigen leed – en dat van anderen. Wat zijn hun boeken waard ten opzichte van het werk van artsen die boeken over afvallen hebben geschreven als Atkins, Van Berkum, Kris Verburgh als de verkoopcijfers hetzelfde zijn?

11. Voedingstrends
Margarine beter dan boter? Wie zal het zeggen. Drie glazen melk per dag? De overheid en de fabrikanten wisten er wel raad mee. Zo slank als je dochter! In Nederland werd in de jaren zeventig Era halvarine op de markt gebracht onder diezelfde leus. De Amerikanen waren ons dus voor. In het Era-spotje bezingt de mannelijke voice-over trots zijn vrouw ‘die wat vaker nee zegt tegen een drankje en een hapje’ en Era gebruikt om haar goede figuur te behouden. Onlangs hoorde ik van een van de makers dat ze destijds drie modellen nodig hadden: een meisje voor de handen, een jonkie voor de taille en de oudere dame voor het totaalplaatje.

12. Afvallen, overheid en bedrijfsleven.
Wij worden dikker, al zijn er maatregelen genomen door de overheid. Er is een Voedingscentrum en sinds 1953 een Schijf van Vijf. Die is er het langst: net zoals Sonja Bakkers boodschap uit 2005 van minder eten ten opzichte van de missie van andere goeroes: 10 minuten plezier in de mond, zitten tien maanden op je kont.

Zijn we inmiddels klaar voor het strand?
Protein World nodigde afvallers uit een selfie te maken. Dat deden meisjes massaal. Ze gingen naar een metrostation, deden hun kleren uit en maakten foto’s met het bill board op de achtergrond. Op de marketingstrategieën van de meeste bedrijven is een derde, vierde en misschien wel vijfde feministische golf gerechtvaardigd.

Dit is de bekorte versie van de lezing die ik gaf op 18 mei 2015 bij een mini-symposium van de NVVL nav het verschijnen van hun onderzoek naar voedseltrends.